ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ
Τι ορίζεται ως παιχνίδι;
Παιχνίδι ονομάζεται οποιαδήποτε δραστηριότητα επιλέγεται από το παιδί ελεύθερα, κινητοποιείται αυθόρμητα και καθοδηγείται με προσωπική ελεύθερη βούληση του. Σκοπός του παιχνιδιού δεν είναι άλλος πέραν του αυτοσκοπού του. Αποτελεί την κυριότερη και πιο σημαντική ασχολία του παιδιού και είναι από τη φύση του η κυριότερη πηγή μάθησης.
Το παιχνίδι για ένα παιδί δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά βασική ανάγκη την οποία σε καμιά περίπτωση δε θα πρέπει να στερείται. Παίζει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του μιας και μέσα από αυτό ένα παιδί μαθαίνει και εξερευνάει τον κόσμο γύρω του, συμβάλοντας έτσι στην ψυχοκινητική του ανάπτυξη, τη γνωστική, τη σωματική και τη συναισθηματική του υγεία.
Δείτε εδώ τα 7 οφέλη του παιχνιδιού στα παιδιά!
Ποια είναι τα είδη του παιχνιδιού και με ποιους τρόπους μπορεί να ενισχυθεί το κάθε ένα;
Σχετικά με τα είδη του παιχνιδιού και την κατηγοριοποίηση του βάση των χαρακτηριστικών του έχουν διατυπωθεί ποικίλες θεωρίες. Έχει υπάρξει μεγάλο ερευνητικό ενδιαφέρον και μελέτες σχετικά με τα είδη του παιχνιδιού, πράγμα που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το συγκεκριμένο θέμα πρόκειται να επαπροσδιοριστεί και να αναβαθμιστεί.
Το παιχνίδι είναι πολύπλευρο και μπορεί να έχει ταυτόχρονα πολλά και διαφορετικά στοιχεία. Παρακάτω παρουσιάζονται τα είδη και η ταξινόμηση του παιχνιδιού εξελικτικά, δηλαδή σύμφωνα με την ηλικία του κάθε παιδιού και το αντίστοιχο αναπτυξιακό του επίπεδο, αλλά και βάση της αλληλεπίδρασης που έχει το παιδί καθώς παίζει, όταν βρίσκεται μαζί με κάποιο άλλο άτομο.
Με βάση λοιπόν το αναπτυξιακό στάδιο που βρίσκεται το κάθε παιδί, το παιχνίδι χωρίζεται στις εξής κατηγορίες:
Α) ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ/ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ:
Ξεκινάει από 0-2,5 ετών. Τα παιδιά από τη γέννηση τους εξερευνούν το περιβάλλον γὐρω τους μέσω ερεθισμάτων που λαμβάνουν από αυτό, άγγιζοντας διάφορα αντικείμενα, πιπιλώντας ή απομυζώντας τα, πιέζοντας τα, χτυπώντας ή πετώντας τα κ.α. Η αξία αυτού του σταδίου παιχνιδιού είναι ανεκτίμητη τόσο αναπτυξιακά όσο και εκπαιδευτικά, βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει τις έννοιες αίτιο και αποτέλεσμα. Κύριο χαρακτηριστικό του σταδίου αυτού είναι ο επαναλλαμβανόμενος χαρακτήρας των ενεργειὠν που κάνει το παιδί. Για παράδειγμα πετώντας επαναλαμβανόμενα τη κουδουνίστρα κάτω ή δαγκώνοντας επαναλαμβανόμενα ένα μασητήρι. Η χαρά του παιδιού δεν εστιάζει στο αντικείμενο αλλά στη πράξη την οποία εκτελεί.
Πως το ενισχύουμε;
Δίνοντας στο παιδί παιχνίδια με ποικιλία σε ερεθίσματα ηχητικά, οπτικά και ποικιλία σε υφές. Αφήνουμε το παιδί μέσα από ένα προστετευμένο περιβάλλον να εξερευνησει, να μάθει το κόσμο τριγύρω του δαγκώνοντας, βάζοντας στο στόμα του αντικείμενα που δεν υπάρχει κίνδυνος για πνιγμό, να γευτει γεύσεις και να νιώσει διαδορετικές υφές στη στοματική του κοιλότητα αλλά και πιάνοντας τα αντικείμενα με τα χέρια, να προσπαθήσει μόνο του να σκαρφαλώσει, να τρέξει κλπ.
Παιχνίδια κατάλληλα για αυτό το ηλικιακό φάσμα είναι βιβλιαράκια από ύφασμα, ηχητικά εκπαιδευτικά παιχνίδια, μεγάλες εικόνες και σχέδια, άθραυστοι καθρέφτες, μόμπιλε, κουδουνίστρες, μασητήρια κλπ.
Β) ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ:
Ξεκινάει από την ηλικία των 2,5 ετών και άνω. Το παιδί χρησιμοποιεί αντικείμενα με σκοπό να κατασκευάσει κάτι. Επιμέρους στοιχεία χωρίς νόημα τοποθετούνται μαζί σε ένα σύνολο όπου έχει νόημα. Κυριαρχεί στη νηπιακή ηλικία και παραμένει μέχρι την εφηβεία.
Πως το ενισχύουμε;
Δίνοντας στο παιδί να παίξει με τουβλάκια, λέγκο, επιτραπέζια συναρμολόγησης, 3d παζλ, παζλ κλπ.
Γ) ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΔΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ (ΜΟΝΑΧΙΚΗ ΜΙΜΗΣΗ):
Από 3-8 ετών. Πολλά παιδιά περνάνε μόνα τους χρόνο παίζοντας παιχνίδια φαντασίας επινοώντας σενάρια και ρόλους. Επινοούν σενάρια και παίζουν πολλούς ρόλους µαζί. Παιχνίδια ή αντικείµενα, π.χ. κούκλες, αυτοκίνητα, φιγούρες δράσης, συχνά υποστηρίζουν αυτό το είδος του παιχνιδιού. Όσο µεγαλώνουν, τα παιδιά δηµιουργούν ολόκληρους κόσµους, συχνά χρησιµοποιώντας µικρά αντικείµενα ή µινιατούρες. Σε αυτή τη φάση περισσότερα παιδιά από ένα παίζουν παράλληλα ενώ βρίσκονται στον ίδιο χώρο, χωρίς όµως να έχουν κάποια επικοινωνία µεταξύ τους ακόµα. Οι θεωρητικοί δεν συµφωνούν ως προς το κατά πόσο διαχωρίζεται το παιχνίδι µίµησης από το παιχνίδι γενικότερα, µε τους περισσότερους να πιστεύουν ότι η µίµηση είναι ενδογενής στο παιχνίδι.
Πως το ενισχύουμε;
Εξοπλίστε τον χώρο όπου παίζει το παιδάκι σας με κούκλες, αυτοκινητάκια, ζωάκια, φιγούρες δράσεις, δακτυλόκουκλες, μαριονέτες, ρούχα μεταμφίεσης κλπ. και αφήστε το με τη φαντασία του να δημιουργήσει το παιχνίδι του.
Δ) ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ/ΑΙΣΘΗΣΙΟΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ:
Από 3-8 ετών. Περιλαμβάνει το έντονο σωματικό παιχνίδι. Τα νήπια δοκιμάζουν τα όρια της δύναμης τους τρέχοντας, σκαρφαλώνοντας, πηδώντας κλπ. Βοηθάει στην ανάπτυξη των κινητικών δεξιοτήτων του παιδιού (αδρή κίνηση, αμφίπλευρος συντονισμός, ισορροπία κλπ.). Τα νήπια εµπλέκονται σε έντονη σωµατική δραστηριότητα, δοκιµάζοντας τα όρια της δύναµής τους, τρέχοντας, σκαρφαλώνοντας, γλιστρώντας και πηδώντας, κάνοντας τραµπάλα και τσουλήθρα, σκαρφαλώνοντας ατοµικά ή σε οµάδες. Αναπτύσσονται έτσι δεξιότητες αδρής κινητικότητας. Το παιχνίδι αυτού του είδους εξελίσσεται αυθόρµητα σε παιχνίδια µε επινοηµένους κανόνες.
Πως το ενισχύουμε;
Πηγαίνοντας το παιδί συχνά στη παιδική χαρά, σε παιδότοπο, μαθαίνοντας το παιδί να παίζει παιχνίδια ᾽᾽αλάνας᾽᾽, παιχνίδι με μπάλες κλπ.
Ε) ΣΥΜΒΟΛΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ:
Από 3 ετών και άνω. Το παιδί χρησιμοποιεί σύμβολα ή αντικείμενα για να αναπαραστήσει πράξεις όπως για παράδειγμα το μαγείρεμα σε παιδική κουζίνα, το παιχνίδι με εργαλεία κλπ. Εδώ συναντάμε και το παιχνίδι προσποίησης και φαντασίας. Τα παιδιά υποκρίνονται πως ένα αντικείμενο έχει διαφορετικό νόημα από ότι το πραγματικό του. Για παράδειγμα ένα παιδί που κρατάει το καπάκι της κατσαρόλας και κάνει πως οδηγάει ένα αυτοκίνητο. Όταν οι πράξεις αυτές είναι επαρκώς ενοποιημένες τότε το παιχνίδι είναι παιχνίδι ρόλων. Αν σε αυτό το παιχνίδι εμπλακούν δύο ή και περισσότερα παιδιά, τότε το παιχνίδι γίνεται κοινωνικό-δραματικό. Το συμβολικό παιχνίδι είναι κυρίαρχο παιχνίδι μέχρι τα πέντε του χρόνια. Μετά τα πέντε έτη το συναντάμε στα παιδιά με τη μορφή μυστικών λεσχών, παιχνίδια με αινίγματα και γρίφους, μυστικούς κώδικες μεταξύ τους κλπ.
Πως το ενισχύουμε;
Προμηθεύστε τον χώρο που παίζει το παιδί με παιχνίδια όπως κουζινικά, μαγειρικά σκεύη, σετ κηπουρικής, περιποίηση ζώων, ιατρικό εξοπλισμό κλπ., αλλά αφιερώστε και λίγο χρόνο καθημερινά για να του διαβάζετε κάποιο παραμύθι.
ΣΤ) ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΜΕ ΚΑΝΟΝΕΣ:
Από 5 ετών και άνω. Είναι τα παιχνίδια που εντάσουν τα παιδιά σε κοινωνικές ομάδες. Τα παιχνίδια αυτά έχουν σταθερούς και προκαθορισμένους κανόνες, π.χ., επιτραπέζια, αθλήματα κλπ. Το παιδί μαθαίνει μέσα από αυτά να αναλαμβάνει ρόλους, ευθύνες, να μοιράζεται τα συναισθήματα και τις σκέψεις του.
Πως το ενισχύουμε;
Με παιχνίδια όπως τράπουλα, επιτραπέζια παιχνίδια, συμμετοχή σε αθλήματα όπως το ποδόσφαιρο κλπ.
Ζ) ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΜΕ ΕΠΙΝΟΗΜΕΝΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ:
Από 5-8 ετών. Τα παιδιά επινοούν δικά τους παιχνίδια με δικούς τους κανόνες που τους τροποποιούν ανάλογα στις δικές τους αυτο-οργανωµένες οµάδες.
Διαχωρισμός παιχνιδιού βάση της αλληλεπίδρασης που έχει το παιδί με άλλα άτομα στον ίδιο χώρο με αυτό:
- Μοναχικό παιχνίδι: το παιδί παίζει μόνο του. Αυτό το είδος παιχνιδιού είναι συνηθισμένο σε παιδιά ηλικίας 2-3 ετών και είναι ιδιαίτερα σημαντικό γιατί εκπαιδεύει το παιδί στο να ψυχαγωγεί ανεξάρτητα τον εαυτό του, δεξιότητα η οποία βαθμιαία χαράζει το μονοπάτι της αυτονομίας.
- Παρατήρησης: παρακολουθεί τους άλλους να παίζουν χωρίς να συμμετέχει. Λαμβάνει χώρα όταν ένα παιδί παρατηρεί συνομηλίκους να παίζουν χωρίς να συμμετέχει ενεργητικά σε αυτό. Συναντάται συχνά σε νεότερα παιδιά που εργάζονται πάνω στο αναπτυσσόμενο λεξιλόγιό τους.
- Παράλληλο: το παιδί παίζει δίπλα δίπλα με κάποιο άλλο παιδί, μπορεί και με παρόμοια παιχνίδια, χωρίς όμως να υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Το παρατηρούμε σε παιδιά ηλικίας 3 ετών. Κατά την εκτέλεσή του, δύο παιδιά μπορεί ενώ βρίσκονται στον ίδιο χώρο, το καθένα να είναι απορροφημένο στο δικό του παιχνίδι. Στην ηλικία αυτή δεν έχουν ακόμη τεθεί οι βάσεις για συνεργατικό παιχνίδι. Εντούτοις παρά την ελάχιστη κοινωνική επαφή μεταξύ τους, οι "συμπαίκτες" πράγματι μαθαίνουν αρκετά ο ένας τον άλλο, όπως η εναλλαγή σειράς. Παρόλο που φαίνεται ότι δεν δίνουν προσοχή ο ένας στον άλλο, παρατηρείται συχνά ότι μιμούνται τη συμπεριφορά του άλλου. Ως εκ τούτου, αυτός ο τύπος παιχνιδιού θεωρείται σημαντική γέφυρα προς τα μεταγενέστερα στάδια του παιχνιδιού.
- Συνεργατικό: δύο ή και περισσότερα παιδιά παίζουν μαζί, δρώντας όμως εκ περιτροπής. Παίζουν με τα ίδια υλικά, τα μοιράζονται μεταξύ τους, αλλά έχουν ξεχωριστό σκοπό. Αποτελεί εκείνο το στάδιο γύρω από το οποίο περισυλλέγονται και αναδεικνύουν τη σημασία του όλα τα υπόλοιπα είδη παιχνιδιού. Παρατηρείται σε μεγαλύτερα παιδιά προσχολικής ηλικίας. Κατά το παιχνίδι αυτό όλες οι κοινωνικές δεξιότητες που έχει αποκομίσει το παιδί συνδυάζονται και εφαρμόζονται στην πράξη. Θέτει τα θεμέλια για μελλοντικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις καθώς το παιδί ωριμάζει και οδεύει προς την ενηλικίωση.
- Συσχετιστικό: δύο ή και περισσότερα παιδιά μοιράζονται ιδέες και πράξεις, ακολουθούν κανόνες, συνεργάζονται για κοινό σκοπό. Τα παιδιά αλληλεπιδρούν το ένα µε το άλλο, εµπλεκόµενα στις ίδιες δραστηριότητες ή µιµούµενα το ένα το άλλο. Αποτελεί σημαντικό στάδιο του παιχνιδιού γιατί ωθεί τα παιδιά να αναπτύξουν ένα ρεπερτόριο δεξιοτήτων, όπως η κοινωνικοποίηση, η επίλυση προβλημάτων, η συνεργασια και η ανάπτυξη του λεξιλογίου. Μέσω του συσχετιστικού παιχνιδιού τα παιδιά αρχίζουν να δομούν ουσιαστικές φιλίες.